Mogelijke oorzaken van rugpijn bij paarden

Wervelkolom problemen

Als we botbreuken buiten beschouwing laten, die acute of - indien onopgemerkt - chronische rugproblemen kunnen veroorzaken als gevolg van vallen of andere ongevallen, zijn er in wezen drie veel voorkomende afwijkingen / veranderingen in de wervelkolom die in verband kunnen worden gebracht met rugpijn. Kan - maar hoeft niet! Net als bij mensen kunnen ook paarden zonder pijnsymptomen deze bevindingen hebben.

Het meest voorkomende verschijnsel wordt kissing spines genoemd - er bestaat geen Nederlandse term voor, maar wel een ingewikkelde medische term: thoracolumbaal interspinous syndroom. Het syndroom tast de doornuitsteeksels van de wervelkolom aan - dit zijn lange bot-"spitsen" die vanuit de wervellichamen naar boven steken. De doornuitsteeksels zijn het langst in de regio van de schoft (zij vormen de benige structuur onder de schoft). Naarmate de wervelkolom vordert, worden ze korter, maar zijn nog enkele centimeters lang. Als de afstand tussen aangrenzende doornuitsteeksels kleiner is of als ze elkaar zelfs overlappen, kunnen de doornuitsteeksels tegen elkaar schuren als de rug gebogen wordt, wat enorm pijnlijk kan zijn voor het paard. Bovendien stimuleert dit contact de nieuwe botgroei, zodat de aandoening na verloop van tijd kan verergeren.

Kissing spines worden gewoonlijk vastgesteld bij paarden tussen zes en negen jaar oud (maar het wordt waarschijnlijk geacht dat de misvormingen zich op jongere leeftijd ontwikkelen - mogelijk als gevolg van tekortkomingen of een verkeerde belasting van de wervelkolom op te jonge leeftijd). Of ze problemen veroorzaken, hangt onder meer af van wat het paard moet doen: Bij sporten waarbij de rug veel wordt gebruikt, zoals westernsport of springsport, zullen ze eerder opvallen.

Bij paarden wordt ook vaak artritis vastgesteld van de gewrichten die de wervels soepel met elkaar verbinden. Door artritis krimpt het zachte kraakbeen dat de uiteinden van de botten die in het gewricht tegen elkaar bewegen beschermt. Dit gebeurt als gevolg van mechanische slijtage of ontstekingsprocessen. In de late stadia van de ziekte, wordt ook het bot zelf weggesleten.

Net als bij de mens is artritis ook bij paarden een veel voorkomende leeftijdsgebonden slijtage, die tot op zekere hoogte kan worden voorkomen, maar die nauwelijks kan worden vermeden. Artritis kan echter ook ontstaan bij jonge paarden door overbelasting van de nog niet volledig ontwikkelde gewrichten of als gevolg van verwondingen. Dan is het een levenslang en helaas niet te genezen probleem.

Ten derde is er spondylose - een plaatselijke verstijving van de wervelkolom (ook hier zijn er analogieën met leeftijdsgebonden spondylose bij de mens). Bij spondylose worden versleten elastische structuren (tussenwervelschijven, ligamenten) vervangen door inelastische nieuwe botformaties, waardoor de beweeglijkheid van de wervelkolom in het aangetaste gebied sterk vermindert. Spondylose kan aanzienlijke pijn veroorzaken, vooral tijdens de vormingsfase van het nieuwe bot - als het proces eenmaal is voltooid, kan de pijn verdwijnen als je geluk hebt.

Goed nieuws: problemen met de tussenwervelschijven - d.w.z. versleten tussenwervelschijven of hernia's, waaraan mensen relatief vaak lijden - komen bij paarden zeer zelden voor. Waarom dit precies zo is, is helemaal niet duidelijk - maar we willen er niet over klagen :-).

Problemen op het gebied van spieren, ligamenten en zenuwen

De wervelkolom is de basisstructuur van de rug - maar alleen het samenspel van de rugspieren die verbonden zijn met de botstructuren, de buik- en borstspieren die hen ondersteunen, de pezen en ligamenten, de zenuwen, het bloed en de lymfevaten maken de rug van het paard levendig, beweeglijk en energiek.

Kneuzingen, verrekkingen, verstuikingen, spierverrekkingen, beknelde zenuwen, kleine scheurtjes in pezen en ligamenten, weefselschade door directe druk of wrijving, of zelfs door te weinig bloed en/of lymfe: dergelijke en andere kleine of grote letsels in de rug zijn niet ongewoon, en ook zij kunnen leiden tot acute of chronische rugpijn.

Laesies kunnen op verschillende manieren ontstaan:

Plotseling: als gevolg van ongelukken of abrupte, verkeerde/ongecontroleerde bewegingen
Na verloop van tijd: door chronisch overmatig of verkeerd gebruik, of door een ongeschikt zadel
Secundair: te wijten aan houdingen die het paard heeft aangenomen om de pijn veroorzaakt door een primaire laesie te vermijden (misschien ook in de rug, maar mogelijk ook in de benen)

Acute letsels van het eerste type zijn meestal gemakkelijk te begrijpen - zij genezen meestal vanzelf met voldoende rust en, indien nodig, therapeutische ondersteuning, en zijn dus geschiedenis. Het is echter belangrijk te voorkomen dat er ontlastende houdingen ontstaan: afhankelijk van de ernst van het letsel moet het genezingsproces daarom gepaard gaan met voldoende vrije, rustige beweging, zorgvuldige, professioneel begeleide training of fysiotherapie.

Letsels die het gevolg zijn van overbelasting of verkeerd gebruik van de paardenrug zijn aanzienlijk complexer. Het geval is ruwweg vergelijkbaar met door levensstijl veroorzaakte rugproblemen bij mensen: Een eerlijke arts zal in dergelijke gevallen voorzichtig tegen zijn patiënten zeggen dat massage/acupunctuur/elektrotherapie/ wat dan ook weliswaar tijdelijk verlichting kan brengen, maar dat de pijn zeer waarschijnlijk altijd weer terug zal komen als bepaalde gewoonten niet worden veranderd. Het is ongeveer hetzelfde met paarden: Als de diepere oorzaak van de rugproblemen ligt in ontbrekende of verkeerde training van het paard, in verkeerde rij gewoonten/verkeerde hulpen, in overbelasting of ook in gebrek aan beweging (vaak zijn dit twee kanten van dezelfde medaille: het paard dat gebrek heeft aan beweging wordt sneller overbelast als het actief is), kan alleen een verandering van "gewoonten" voor blijvende verbetering zorgen. Een dergelijke verandering ligt echter niet in de macht van onze paarden - en dus moeten paardeneigenaars hier actief worden in het belang van hun dieren.

Onduidelijke rugpijn: Ligt het aan de "levensstijl"?

Rugklachten zonder duidelijke bevindingen - wie ze wil begrijpen moet er rekening mee houden: De rug van het paard is niet gemaakt om een ruiter te dragen (hoe uitnodigend zijn vorm in dit opzicht ook mag zijn). Dit betekent niet dat paarden hiertoe niet perfect in staat zijn. Maar: om het gewicht van de ruiter op een duurzame, d.w.z. gezonde manier te kunnen dragen, moet het paard aangepaste bewegingspatronen aanleren. De spontane, "natuurlijke" reactie op het extra gewicht in het gebied van de borstwervelkolom is een verstrakking (verkramping) van de rugspieren. In de loop van zijn training moet het paard leren de rugspieren weer vrij aan te spannen en los te maken en in plaats daarvan het extra gewicht op andere manieren te dragen: ruwweg door de achterhand te onderstijgen en de rug te buigen. Het juiste aanleren van deze bewegingsgewoonten is het essentiële doel van een zorgvuldige training. Als dit niet wordt gekenmerkt door holisme, worden er helaas steeds weer fouten gemaakt.

De bewegingsgewoonten van veel moderne vrijetijds paarden, afgedwongen door de behoeften en de beperkte mogelijkheden van hun eigenaars, zijn zeer kritisch te bezien: Wie dagenlang verveeld en nauwelijks beweeglijk in een kleine paddock of zelfs in een box staat en daarna zonder voldoende opwarming intensief wordt bereden, is rug schade praktisch voorgeprogrammeerd, zelfs met onberispelijke gymnastiek. Er ontbreken gewoon te veel delen van de "gulden middenweg" van het bewegings spectrum, van uren ontspannen grazen tot wandelingen en grondwerk tot korte sprints bij het ravotten met andere paarden. (Stel je iemand voor die zijn dagen op kantoor doorbrengt en om de andere middag tweeëneenhalf uur hard aan gewichtheffen doet - klinkt niet zo gezond, nietwaar?)

Paarden zijn bewegingsdieren; hun bewegingsapparaat is geoptimaliseerd voor een leven van bijna constante, maar meestal rustige, beweging. Vrije beweging verlicht spanning, oefent spieren en ligamenten, houdt botten, kraakbeen en gewrichten gezond - en maakt paarden gelukkig. Het is niet voor niets dat het Bondsministerie voor Voedsel en Landbouw in zijn richtsnoeren voor de beoordeling van een op de soort afgestemde paardenhouderij aandringt op verscheidene uren dagelijkse beweging en met name op voldoende vrije beweging. Als echt absoluut minimum stellen dierenartsen twee uur beweging per dag, waarvan ten minste één uur vrije beweging. Als zelfs niet aan deze minimumvoorwaarden kan worden voldaan, wordt het bewegingsapparaat vatbaar voor chronische problemen: De gezondheid van het paard staat op het spel.

De rol van de zadel pasvorm bij rugproblemen

Een goed passend zadel is - naast een correcte gymnastische training - niet meer en niet minder dan de tweede essentiële voorwaarde voor het rijden van een paard met een gezonde rug. Tekortkomingen in de pasvorm van het zadel kunnen de rug van het paard op vele manieren beschadigen. Indien deze gebreken niet tijdig worden verholpen en het reeds opgetreden verlies aan gezondheid en mobiliteit niet consequent wordt aangepakt, kan blijvende schade ontstaan waarvan het paard de rest van zijn leven de dupe zal zijn en die het zelfs volledig onbruikbaar kan maken als rijdier.

Typische tekortkomingen van de zadel pasvorm die leiden tot rugproblemen bij paarden:

Het zadel rust direct op de schoft of raakt de schoft tijdens bepaalde bewegingen.
Het zadel vernauwt de schouder - wanneer het paard reeds staat of in beweging is.
De zadel panelen laten de wervelkolom niet voldoende vrij.
Het zadel is te smal of te kort, d.w.z. het maakt geen optimaal gebruik van het beschikbare contactoppervlak op de rug van het paard, waardoor de druk op het zadel onnodig wordt verhoogd.
Het zadel volgt niet de schommeling van de rug. Het zweeft gedeeltelijk in de lucht of steunt in extreme gevallen alleen op bepaalde punten (overbrugging als de schommel van het zadel te klein is, kanteling van het zwaartepunt als de schommel van het zadel te groot is). Op de drukpunten wordt de rug sterk overbelast.
Het laagste punt van het zadel ligt niet op het zwaartepunt van de rug van het paard.
Het zadel is te lang.

De mogelijke pijnlijke gevolgen:

Spierspanning
Spieratrofie (door druk veroorzaakte spieratrofie)
druk- en slijtage gerelateerde schade aan kraakbeen en ligamenten
Bursitis
Wervelblokkades ten gevolge van een slechte houding (kleine verschuivingen in de wervelgewrichten die de flexibiliteit van de wervelkolom beperken en een vicieuze cirkel op gang brengen van beperkte beweging, slechte houding, spanning en hernieuwde blokkades)
Drukpunten: Kneuzing van de huid, in het ergste geval open wonden of necrose (afsterven van weefsel door onvoldoende toevoer)

Dit is wat een goed passend zadel moet doen

Bij het professioneel aanmeten van een zadel (d.w.z. het kiezen/opmaken/op maat maken van de zadelboom en het voorbereiden van de juiste vulling) zijn er een aantal "stelschroeven" die bepaalde zadel eigenschappen bepalen.

Kamerbreedte en hoek van de slokdarm plaat: zorgen voor schoftvrijheid en correcte pasvorm in de schouderpartij (schouder is vrij bij het staan en kan ongehinderd onder het zadel glijden bij het bewegen).
Breedte van het centrale kussenkanaal: zorgt voor vrijheid van de wervelkolom.
Lengte, breedte en kromming van de zadelboom: zorgen o.a. voor een optimaal gebruik van het beschikbare contactoppervlak.

... en het beste van alles voor het hele leven van het paard

De vorm van de paardenrug wordt niet alleen bepaald door het skelet, maar ook in beslissende mate door de musculatuur. Terwijl het skelet aan het einde van de groeifase grotendeels zijn definitieve vorm heeft bereikt, verandert het spierstelsel van de rug in feite bijna permanent in de loop van het leven van een paard. Seizoensschommelingen, veranderingen in trainingsregime, periodes van ziekte en gezondheid, en natuurlijke verouderingsprocessen kunnen allemaal leiden tot soms ronduit drastische veranderingen in de vorm van de rug - en een zadel dat vandaag perfect past kan, met een beetje pech, over zes maanden beslist niet meer optimaal zijn.

Daarom is het meestal niet voldoende om je rijzadel een keer professioneel te laten aanmeten. Je moet zeker ook investeren in een zadel dat gemakkelijk kan worden aangepast. Dit zijn verstelbare slokdarm breedte en/of verwisselbare slokdarm plaat, alsmede een zo soepel mogelijke vulling, waardoor de zadelmaker weinig moeite heeft met het corrigeren van schommel en slokdarm kanaal breedte.

Hiermee hebben wij de zadel-filosofie van Iberosattel® in grote lijnen beschreven. Als u meer wilt weten, neem dan een kijkje op onze website of vraag hier onze prijslijst en verdere informatie aan.

Lees verder... -> Rugproblemen bij paarden behandelen